امروز 16 فروردین برابر با 5 آوریل تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.
514 پیش از میلاد - بوغابیش (بگابیش) ژنرال پارسی با ۸۱ هزار سرباز اقوام غیر متمدن را از نزدیکی قلمرو ایران راند. بوغابیش ۱۷ روز پس از نوروز، عبور از دریای مرمره را آغاز کرد تا اروپای جنوب شرقی را بگیرد. داریوش بزرگ در آن زمان در شمال شرقی ایران بود و بوغابیش را مامور آن سوی مرزهای شمال غربی کشور کرده بود.
52 - کارهای بلاش یکم، شاه انتخابی و یک ناسیونالیست ایرانی
سه روز پس از 13 فروردین در سال 52 میلادی (پنجم آوریل) که یونانیان رقم 13 را به عنوان عدد نحس وارد فرهنگ پاره ای از ملتها از جمله ایرانیان کرده اند، مهستان (سنای ایران) از میان شاهزادگان اشکانی و خانواده های وابسته، بلاش را که مادرش از مادهای ایران (کرد) بود به شاهی کشور برگزید و وی نیز برادرش تیرداد را شاه ارمنستان کرد. "تاریخ عمومی" از بلاش یکم به نام یک ناسیونالیست ایرانی یاد کرده است. وی نه تنها همه آیین ها و مراسم دوران هخامنشیان را احیاء کرد بلکه رعایت آنهارا به صورت قانون درآورد و به تصویب مهستان رساند. وی همه کارهای اقتباسی از دنیای هلنیک (یونانیان) را که از جانشینان اسکندر به یاد مانده بود ممنوع ساخت حتی بکار بردن حروف یونانی را که عادت شده بود بر سکه ها درج شود و همچنین اسامی و اصطلاحات یونانی را در قلمرو دولت ایران. او در استان تیسفون شهری ساخت به نام «بلاش کرد = بلاش گرد» و دستور جمع آوری متون «اوستا» را داد.
اوستا - کتاب زرتشت - در عین حال از قدیمی ترین نوشته های جهان و سند تمدن پیشرفته ایرانیان عهد باستان است. قطعات اوستا که در دوران هخامنشیان در کتابخانه تخت جمشید نگهداری می شد به دست نظامیان اسکندر مقدونی نابود شدند. از آن پس این متون ـ از شعر و نثر ـ در ذهن موبدان، از نسلی به نسل دیگر منتقل می شد. بلاش یکم در نوروز 76 میلادی ازموبدان که به دیدار او رفته بودند با تاکید خواست که تا سال بعد (سال 77 میلادی)، ششم فروردین ـ زادروز زرتشت ـ اوستا باید جمع آوری، تکمیل و به او داده شود زیرا که پیر شده و عمری ازو باقی نمانده و می خواهد که این کار در دوران او انجام شده باشد. بلاش یکم ازسال 51 تا سال 78 میلادی سلطنت کرد. وی قبلا دستور جمع آوری آموزشهای زرتشت را در یک مجموعه داده بود. موبدان تا ششم فروردین سال 77 میلادی آنچه را که جمع آوری کرده بودند به صورت مکتوب به بلاش دادند و گفتند که کار تکمیل مجموعه ادامه خواهد داشت. اوستا که نزدیک به دو قرن بعد در دوران اردشیر پاپکان و به همت «تنسر» روحانی ارشد وقت (موبد موبدان) تکمیل شد شامل348 فصل (بیش از سه میلیون کلمه) در 21 کتاب بود. در دوران شاپور دوم چند قطعه گمشده قبلی بر آن اضافه شد و چون به پارسی باستان (زبان اوستایی) بود بعدا بر آن تفسیر و راهنمایی نوشته شد که زند (زند اوستا) نامیده می شود. با هدف تسهیل رجوع به مطالب، خلاصه اوستا تحت عنوان «خرده اوستا» تدوین شده است. شرح این تحولات (تاریخچه اوستا) در کتاب «دین کرد» آورده شده است. زرتشت در عین حال یک شاعر و فیلسوف بود.
36 ق - وقوع جنگ جَمَل بین امام علی(ع) و سپاه ناکثینمدت کوتاهی پس از به خلافت رسیدن امام علی(ع) و بیعت مردم با آن حضرت، طَلحه و زبیر از یاران قدیمی پیامبر اسلام(ص) که در به دست آوردن سهمی از حکومت ناکام مانده بودند، بیعت خود را شکستند و به سوی مکه رهسپار شدند. آنان در مکه با عایشه همسر رسول خدا(ص) ملاقات کرده و با همدستی یکدیگر، مردم را به خونخواهی عثمان، علیه امام علی(ع) فرا خواندند. از آن طرف، چون امام از ماجرا آگاه شد، تجهیز قوا فرمود و در صدد دفع فتنهی ناکثین برآمد. چون پیروان طلحه و زبیر شهر بصره را تصرف کرده و علیه امام شوریدند، سپاهِ حضرت نیز در مقابل آنان قرار گرفت. امیرالمؤمنین قبل از آغاز جنگ به میان هر دو صف لشکر آمد و به نصیحت عایشه و طلحه و زبیر پرداخت و عایشه را به خاطر بیرون آمدن از حریمِ حَرَم و طلحه و زبیر را بر شکستن بیعت ملامت فرمود. امام چون دید که صلح امکانپذیر نیست، با آنان اتمام حجت کرد و از آن پس، آتش جنگ شعلهور گشت. سرانجام با کشته شدن طلحه و زبیر و شانزده هزار نفر از ناکثین و شهادت بیش از هزار یاور علی(ع)، این جنگ با پیروزی امام پایان پذیرفت. این جنگ به دلیل سوار بودن عایشه بر شتر، به جَمَل شهرت یافت.
تصویری از جنگ جمل (از کتاب روضه الصفا مربوط به قرن دهم هجری)
در پنجم آوریل 1585م قتل عام معروف به "هارلم "در شهری به همین نام در هلند که مرکز استقلالطلبان این کشور بود، انجام شد. اسپانیا به منظور تحکیم سلطه خویش بر سرزمین هلند، دست به کشتارهای وسیعی در این کشور زد که فاجعه بارترین آنها، قتل عام هارلم بود. در این روز شهر تاریخی هارلم به دست اسپانیاییها افتاد و در جریان آن، حدود شش هزار نفر از آزادی خواهان و استقلالطلبان هلندی جان خود را از دست دادند. با این حال، در 1609م، هلند از سلطه اسپانیا رهایی یافت و استقلال خود را به دست آورد.
1292 - زمین لرزه مرگبار بوئین زهرا 16 فروردین 1292 هجری خورشیدی زمین لرزه سختی بیش از هزار و دویست تن از ساکنان بوئین زهرا (استان قزوین) را کشت و ویرانی فراوان به بار آورد. 49 سال بعد (شهریور 1341) در همین منطقه زلزله دیگری رخ داد که لرزه های آن به تهران هم رسید و تلفات به مراتب سنگین تری وارد ساخت. از آن پس هم، هرچند سال یک بار زمین لرزه های بوئین زهرا تکرار شده و تلفات و زیانهای مالی داشته است.
1794 - اعدام ژرژ دانتون یکی از رهبران انقلاب فرانسهژرژ ژاک دانتون مبارز انقلابی فرانسه در 25 اوت 1759م در فرانسه به دنیا آمد. وی در ابتدا به فراگیری علوم مذهبی پرداخت اما چون با محیط آموزشگاههای مذهبی سازش نداشت، در یک مدرسه غیرمذهبی به تحصیل مشغول شد. دانتون پس از به پایان رساندن این دوره، به خواندن زندگی مورخین و رجال قدیمی روم پرداخت و تحت تأثیر جمهوری خواهان روم قرار گرفت. وی پس از چندی راهی پاریس شد و با فراگرفتن علم حقوق، به کار وکالت روی آورد. دانتون همواره از مردم تهیدست و فقیر و محروم طرفداری میکرد تا این که به شهرت رسید. وی قبل از وقوع انقلابِ کبیر فرانسه، فعالیتهای سیاسی خود را آغاز کرد و با اتخاذ مواضع ضد حکومت سلطنتی، مورد توجه انقلابیون این کشور قرار گرفت. دانتون اعتقاد داشت که شاه و درباریان را باید زندانی کرد که این امر مخالفت گروههای تندرو را که معتقد به اعدام شاه بودند، برانگیخت. دانتون در جریان انقلاب فرانسه، در روز دهم اوت 1792م در راس گروهی از انقلابیون مسلح، به محل اقامت خانواده سلطنتی حمله برد و در صدد دستگیری لویى شانزدهم برآمد. او در دوران انقلاب فرانسه مشاغل مهمی یافت و در شمار سران انقلاب جای گرفت. دانتون پس از پیروزی انقلاب، مدیر اصلی دفاع ملی در فرانسه و کارگردان محاکمات انقلابی بود که سیاستی خشن را تعقیب میکرد و ترور را وسیلهای موقت برای حکومت میدانست. با این حال پس از چندی بین دانتون و روبسپیر رئیس کنوانسیون و یکی از رهبران عمده انقلاب فرانسه اختلاف نظر روی داد و به جدایى آن دو انجامید. پس از مدت کوتاهی، روبسپیر حتی به دانتون به عنوان دوست نزدیک و همکار قدیمی خود هم رحم نکرد و دادگاه انقلابی پاریس در یک جلسه کوتاه، حکم اعدام او چند تن از پیروان وی را که به دانتونیست معروف شده بودند صادر کرد. در پنجم آوریل 1794م، در 35 سالگی به تیغ گیوتین سپرده شد و جان داد. با این حال، دوران حکومت روبسپیر دوام چندانی نیافت و کمتر از چهار ماه بعد سر روبسپیر نیز زیر تیغ گیوتین از تن جدا شد.
1896 - مسابقه های المپیک پس از 15 قرن از سرگرفته شدپنجم آوریل 1896 مسابقه های جهانی ورزشی (المپیک) پس از 15 قرن که از توقف آنها می گذشت در یونان، زادگاه این مسابقه ها، از سرگرفته شدند و از آن پس هر چهار سال یک بار در یک کشور انجام می شوند.
مسابقه های المپیک در سال 776 پیش از میلاد در جلگه المپ در یونان به خاطر شادی «زئوس» یکی از خدایان یونانیان آغاز شده بودند. در آن زمان این مسابقه ها، مواردی دیگر از رقابت های مسالمت آمیز از جمله شعر خوانی و رقص را هم شامل می شد که پس از تجدید حیات، تنها در قلمرو ورزش بدنی صورت می گیرد.
بازی های المپیک 1896 به این صورت با مسابقه دو صدمتر آغاز شد
این مسابقه ها از سال 333 میلادی به تصمیم امپراتور وقت روم که آنها را به دلیل برپا داشته شدن به خاطر زئوس، غیر مذهبی و کفر اعلام داشت برچیده شده بودند.
ابتکار تجدید حیات این مسابقه ها از یک بارون فرانسوی به نام «پیر دو کوبرتین Pierre de Coubertin» است که برای راه اندازی مجدد آنها تلاش بسیار کرد. مراسم برپایی این بازیها بمانند عهد باستان با مشعل فروزان و رژه ورزشکاران و... همراه است.
1955 - در این روز وینستون چرچیل که پس از ملی شدن نفت ایران نخست وزیر انگلستان شده بود و همه تلاش خود را بکار برده بود تا حکومت دکتر مصدق را براندازد و برای این منظور دیدارهای طولانی از آمریکا بعمل آورده بود دو سال پس از برکناری مصدق در کودتای انگلیسی - امریکایی 28 امرداد، چون خطر دیگری انگلستان را تهدید نمی کرد کناره گیری کرد و جای خود را به «انتونی ایدن» داد.
1334 - استعفای سرلشکر فضل اللَّه زاهدی عامل کودتای 28 مرداد از نخست وزیریسرلشگر فضل اللَّه زاهدی از ابتدای کودتای سوم اسفند 1299ش، با رضاخان میرپنج همراه بود و در کنار او سمتهای مختلف را کسب کرد. وی در دوران اول حکومت محمدرضا پهلوی نیز به مناصبی دست یافت که آخرین آنها پست وزارت کشور در کابینه دکتر مصدق بود. با این حال وی به عنوان بهترین مهره و گزینه، مامور اجرای کودتا علیه مصدق در 28 مرداد 1332 شد. با سقوط مصدق و بازگشت محمدرضا پهلوی به کشور و تثبیت رژیم پهلوی، سرلشگر زاهدی به عنوان پاداش، سمتِ نخستوزیری را برعهده گرفت. ولی از آنجا که در این جایگاه، برای خود مقام و پایگاه خاصی قائل شده بود، پس از حدود بیست ماه از صدارت، به اصرار شاه و بر اساس توافق آمریکا، از ریاست دولت کناره گرفت و همان روز به عنوان ریاست نمایندگی دائم ایران در دفتر اروپایی سازمان ملل در ژنو منصوب گردید و تا هنگام مرگ در سال 1348، عهدهدار این سمت بود.
1336 - شکلگیری ساواک پس از روی کار آمدن دولت اقبالسازمان اطلاعات و امنیت کشور معروف به ساواک، یک روز پس از انتخاب دکتر منوچهر اقبال به نخست وزیری، به دستور وی، دست به کار شد. رییس ساواک که از طرف شاه انتخاب میشد، به عنوان معاون نخست وزیر فعالیت میکرد و دارای اختیارات وسیع امنیتی و اطلاعاتی بود. ساواک ظاهراً از بدنه اصلی ارتش و پلیس جدا شد ولی بعدها به اندازهای وسعت پیدا کرد که کنترل ارتش و پلیس هم با آن بود. در تشکیل ساواک، آمریکا و رژیم صهیونیستی مداخله تام داشتند و بنیانگذار آن در حقیقت دولت آمریکا بود و تمام برنامههای آن با نظارت آمریکا انجام میشد. ساواک در طول فعالیت خود با شدت و خشونت به سرکوبی مخالفان میپرداخت تا جایی که تدریجاً این سازمان بر تمام وزارتخانهها و سازمانهای دولتی مسلط شد و هرگونه استخدام و انتصابی باید با موافقت آنجا صورت میگرفت. ساواک در طی سالها، معترضین به رژیم را به بدترین وجهی تحت شکنجه قرار میداد و از هیچ کس جز شاه، اطاعت نمیکرد. این سازمان مخوف سرانجام در اقدامی عوام فریبانه برای آرام ساختن مردم توسط بختیار در روزهای پایانی عمر رژیم، منحل شد. همچنین پس از انقلاب، برخی رهبران اصلی آن از جمله ارتشبد نصیری، رییس ساواک به حکم دادگاه انقلاب تیرباران شدند.
زادروزها ۱۵۸۸ - تامس هابز، فیلسوف انگلیسی.
۱۹۱۶ - گریگوری پک، بازیگر آمریکایی.
۱۹۳۷ - کالین پاول، سیاستمدار آمریکایی.
1798 - زادروز جیاکوما کازانووا Giacomo Casanova نویسنده ایتالیایی قرن هجدهم
مرگ‌ها ۱۳۷۶ - مازیار، خواننده ایرانی.
1794 - ژرژ ژاک دانتون مبارز انقلابی فرانسه
*****
منابع:
-پایگاه نوشیروان کیهانی زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون
